جواد مرشدی: هجوم نظامی روسیه به خاک اوکراین و نقض حاکمیت ملی این کشور از سوی پوتین، یکی از جدی‌ترین بحران‌های دوره پس از جنگ سرد را شکل داده است.
هرچند، خویشتن‌داری غرب از توسل به نیروی نظامی که ناشی از عوامل گوناگون است و اتکای صرف به تحریم اقتصادی فلج‌کننده روسیه، فعلاً، جهان را از خطر جنگ جهانی سوم دور نگهداشته اما تضمینی برای تداوم این وضعیت وجود ندارد و جهانیان همچنان در هراس از وقوع جنگ جهانگیری به سر می‌برند که شعله‌های آن، خواسته و ناخواسته، دامن تمام کشورهای دنیا را خواهد گرفت. برهمین اساس، فضای سیاسی ایران نیز همانند اغلب کشورهای جهان، از جنگ اوکراین تأثیر گرفته و شاهد موضع‌گیرهای پرشمار مقامات رسمی و فعالان سیاسی هستیم.
فعالان سیاسی ایران، ضمن نفی موضع رقیب با نیش و کنایه تند، یکدیگر را به «عبرت» و «درس گرفتن» از رخدادهای بحران اوکراین دعوت می‌کنند. عده‌ای از اثبات غیرقابل‌اعتماد بودن آمریکا و غرب سخن می‌گویند و گروهی درباره نقض عهد روس‌ها و گرایش کرملین به تأمین منافع خود، بدون توجه به حقوق بین‌الملل و اخلاق هشدار می‌دهند. هر دو گروه نیز سعی دارند آموزه‌های خود از جنگ اوکراین را به نسخه‌ای برای جهت‌گیری دیپلماسی ایران در نگاه به غرب یا شرق تبدیل کنند.
صباح زنگنه ضمن نقد دیپلماسی جمهوری اسلامی در قبال جنگ اوکراین و موضع‌گیری‌های فعالان سیاسی کشورمان درباره این بحران، پایبندی به الزامات صیانت و تقویت منافع ملی و پرهیز از اتخاذ مواضع غیرکارشناسی حاکمیت از سویی و پرهیز فعالان سیاسی به اولویت دادن به تسویه‌حساب با رقیب سیاسی بر منافع ملی را مورد تأکید قرار داده و هشدار می‌دهد، کوچک‌ترین اشتباه دیپلماتیک و تحریک یکی از طرفین در بحران‌های مهم جهانی مانند جنگ اوکراین، می‌تواند تاوان سنگینی برای کشورمان داشته باشد. او خودداری از غش کردن به سمت شرق یا غرب را بهترین رویکرد رسمی ایران به جنگ اوکراین می‌داند.
گفت‌وگوی صباح زنگنه با خبرآنلاین را بخوانید:
جهت‌گیری دیپلماسی ایران کنونی در قبال حمله روسیه به اوکراین، تأمین‌کننده منافع ملی کشورمان است یا خیر؟
سیاست و ادبیاتی که از زبان شخص وزیر خارجه شنیده‌ام، به منافع ملی نزدیک است. البته موضع‌گیری‌های دیگری هم از سوی دیگر مقامات منتشرشده، ازجمله، مواضع اعلامی آقای رئیسی با در تماس تلفنی با رئیس‌جمهور روسیه که مطالبی میان دو رئیس‌جمهور، رد و بدل شده است. به‌عنوان قاعده‌ای کلی، جمهوری اسلامی باید هر نوع توسل به جنگ و نقض حاکمیت ملی کشورها را نفی کند و مردود بداند. زیرا تهاجم نظامی و اشغال گری، هرگز، راهکار مناسبی برای حل چالش‌ها و اختلاف‌های دولت‌ها نبوده، نیست و نخواهد بود.
مرور موضع‌گیری‌های فعالان سیاسی ایران درباره جنگ اوکراین، گویای وجود دوگانگی است. مواضع اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان، کاملاً متفاوت و به تعبیر دقیق‌تر، متضاد است. ریشه این شکاف کجاست؟
متأسفانه، موضع‌گیری‌ها فعالان سیاسی کشورمان درچارچوب تأمین و تقویت منافع ملی نیست بلکه ناظر به نفی موضع‌گیری رقیب سیاسی داخلی است. درواقع، هر موضعی که یک جناح اتخاذ می‌کند، طرف مقابل، آن را نفی و مردود معرفی می‌کند و گاهی صریح و ضمنی، یکدیگر را به «خیانت» و «پادویی بیگانگان» متهم می‌کنند.
چنین رویکردی که متأسفانه بر فضای سیاسی کشور غالب شده و در بحران‌های مهم خارجی، مرتب تکرار می‌شود، نه کارشناسی است و نه قابل دفاع، زیرا بازیگران سیاسی، مجاز نیستند منافع ملی را قربانی مصلحت‌ها و رقابت‌های جناحی، گروهی و شخصی کنند.
بیشتر بخوانید :
تعمیم تجارب بحران‌های جهانی به دیپلماسی کشورمان تا چه حد منطقی و گره‌گشاست؟
واقعیت این است که طبق تجارب جهانی، توان نظامی به‌تنهایی کافی نیست و نگرشی که داشتن ارتش نیرومند و یا سلاح هسته‌ای را برای اقتدار جهانی و مصون ماندن کشورها از حملات نظامی یا فشار کشورهای رقیب کافی می‌داند، واقع‌بینانه نیستند. نمونه در دسترس و مستند ناکامی این‌گونه نگرش‌ها، کره شمالی است که باوجود تجهیز به سلاح هسته‌ای، نه‌فقط در زمره کشورهای قدرتمند جهان نیست بلکه حتی در زمینه تأمین نیازهای اولیه مردم خود دچار مشکلات جدی است.
توانمندی نظامی باید با قدرت دیپلماسی و اقتصادی تکمیل شود و مجموع این توانمندی‌هاست که میزان قدرت و جایگاه هر کشور را در سیاست بین‌الملل مشخص و تعیین می‌کند. هر هدف‌گذاری که این واقعیت حیاتی را نادیده بگیرد و صرفاً به یکی از سه متغیر نظامی، دیپلماسی و اقتصادی تأکید کند، ابتر و به زیان منافع ملی کشورمان است.
وضعیت کشورمان با لیبی، عراق صدام، گرجستان یا اوکراین، اصلاً قابل‌مقایسه نیست زیرا تاریخ، ملت و توان نظامی، دیپلماتیک و اقتصادی ما نه‌فقط با این کشورها بلکه با همه کشورهای جهان متفاوت است. بنابراین، تلاش برای تعمیم تجربه کشورهای گرفتار در جنگ به کشور خودمان، منطقی و کاربردی نیست.
ستاره راهنمای دیپلماسی ایران در بحران‌های جهانی نظیر جنگ اوکراین چیست؟
هر موضع‌گیری و اقدام عملی که در دستورکار دیپلماسی کشورمان قرار می‌گیرد باید با بررسی دقیق و کارشناسی عوامل و عناصر مؤثر در کنش و واکنش‌های منطقه‌ای و جهانی اتخاذ شود تا بتوانیم موضع مستقل و قدرتمندی که تقویت‌کننده منافع ملی است، انتخاب و اعلام کنیم.
و اصل ثابت برای دیپلماسی ایران این است که نه سمت «شرق» غش کنیم، نه سمت «غرب» که درواقع، ترجمان شعار بنیادین «نه شرقی، نه غربی» انقلاب اسلامی است. این نکته مهم باید در موضع‌گیری ایران در قبال جنگ اوکراین هم به‌دقت مراعات شود.
ورود ناشیانه احتمالی به این‌گونه دعواهای راهبردی جهانی و ارتکاب کوچک‌ترین اشتباه کافی است تا مورد خشم و غضب یک‌طرف بحران قرار گیریم و منافع ملی‌مان دچار آسیب جدی شود.
۲۱۲۱۲
